به گزارش پایگاه خبری پیام خانواده؛ زندگی زناشویی فراتر از پیوندی رسمی میان دو نفر است؛ این رابطه نیازمند مهارت‌هایی‌ست که بتواند تفاوت‌ها را مدیریت، مشکلات را حل و پیوند عاطفی را تقویت کند. یکی از کلیدی‌ترین این مهارت‌ها، همدلی است؛ قابلیتی که می‌تواند روابط همسری را از سردی و سکون به گرما و درک متقابل برساند.

همدلی چیست و چگونه می‌توان با دیگری همدلی کرد؟ همدلی با همسر چه سودی دارد؟ با مطالعه این گزارش، پاسخ این سؤالات روشن می‌گردد. پس از تبیین مفهوم همدلی و ضرورتش در روابط میان‌فردی همسران، راهکارهای همدلی کردن آنان با یکدیگر را تشریح خواهیم کرد.

مفهوم همدلی و اهمیتش در روابط همسری

۱. مفهوم همدلی

همدلی (Sympathy) به معنای یکدل شدن یا یگانگی دو نفر در خوشی و ناخوشی است؛ این معنا مستلزم به اشتراک گذاشتن اموال و دارایی‌ها و نیز احساسات و عواطف خود با دیگران است. همدلی در دو حالت متفاوت مصداق می‌یابد: حالت نخست این است که نشان دهیم از شادی دیگران شاد و از ناخوشی‌شان ناخوش هستیم. در این حالت، انسان مسائل را از چشم دیگری می‌بیند و با او به درک یکسانی دست می‌یابد؛ به عبارت دیگر، خود را جای فرد مقابل می‌گذارد، به‌گونه‌ای که با کفش‌های او قدم می‌زند و با عینک وی مشکل موجود را می‌بیند. حالت دوم، سهیم‌ شدن در شادی و خوشی خود است. در این حالت انسان در وضعیت شاد و رضایت‌بخش قرار دارد و دوست دارد دیگران نیز در وضعیت وی قرار داشته و مانند او شادی و رضایت را تجربه کنند. به همین دلیل شادی‌های خود را با دیگران به اشتراک می‌گذارد.

به نظر برخی نزدیک‌ترین اصطلاح به مفهوم همدلی در منابع اسلامی «مواسات» است! این کلمه از «وا.س.ی» مشتق شده و با واژه «سوء» هم‌خانواده است. سوء به معنای تأثیر به دیگری و مانند او شدن است. در صورتی که دیگری تنها در غم و ناخوشی باشد، آن را در ادبیات فارسی «همدردی» می‌نامیم، و اگر فقط در زبان باشد، آن را «همزبانی» می‌گوییم، اما اگر در همه امور اعم از خوشی و ناخوشی و مال و جان باشد، آن را «همدلی» و در زبان عربی «مواسات» گویند.

۲. اهمیت همدلی در اخلاق اجتماعی و روابط همسری

همدلی یا مواسات در اخلاق اسلامی، یک ویژگی ارزشی ممتاز است. در برخی روایات، از مواسات به «سیدالاعمال» (برترین کارها) تعبیر شده است. مطابق روایات دیگر، تقرب به خدای متعال از طریق مواسات با برادران دینی حاصل می‌گردد. براساس روایتی از امام صادق (ع)، مواسات یکی از نشانه‌هایی است که با آن می‌توان شیعیان را آزمود.

همان‌طور که اشاره شد، مواسات به معنای همدلی و یگانگی در همه امور است. اگر مردم جامعه، به‌جای فردگرایی به فکر هم بوده و هویت جمعی پیدا کنند، خود را در سود و زیان همدیگر سهیم می‌دانند و مصداق سروده معروف سعدی می‌شوند که گفت:

بنی آدم اعضای یکدیگرند که در آفرینش ز یک گوهرند

چو عضوی به درد آورد روزگار دگر عضوها را نماند قرار

اهمیت همدلی در روابط همسری بیش از اخلاق اجتماعی است، زیرا یگانگی زن و شوهر و اشتراک آنان در خوشی و ناخوشی یا سود و زیان بسیار عمیق‌تر است. برای درک اهمیت همدلی در روابط همسری، شایسته است بعضی آثارش مورد توجه قرار گیرد:

۱. همدلی، تفاهم همسران را افزایش می‌دهد، زیرا تفاوت‌ها را کم نموده و باعث می‌شود در شرایط گوناگون، همدیگر را بیشتر درک کنند. پس موجب هم‌گرایی، افزایش میزان صمیمت و استواری روابط همسران می‌گردد، درحالی‌که خودخواهی و فردگرایی به واگرایی و سستی می‌نماید. فرض می‌کنیم زنی ساعت‌ها منتظر مانده تا همسرش از سرِ کار بازگردد و با هم برای خرید یا گردش به بیرون از خانه بروند، اما شوهر به علت خستگی زیاد موافقت نمی‌کند. اگر همدلی نباشد، این مرد از نظر همسرش خودخواه است و فقط به خودش فکر می‌کند و به نیازهای روحی همسرش بی‌توجه است! همچنین این زن نیز از نظر همسرش فردی خودخواه است، زیرا بدون توجه به خستگی و بی‌حوصلگی وی، تنها به فکر تفریح و خوش‌گذرانی است!

۲. همدلی سبب افزایش اعتماد به نفس و رهایی از احساس تنهایی می‌شود. با وجود همدلی، اشخاص در سختی‌ها و مشکلات احساس تنهایی نمی‌کنند، چون دیگران را کنار خود می‌بینند. به همین دلیل در منابع اسلامی بر لزوم کمک به نیازمندان و تسلی‌بخشی به مصیبت‌دیدگان، تأکید فراوان شده است. فرض کنیم دختری بیمار است یا به سبب فوت یکی از والدین خود داغدار شده؛ همدلی باعث می‌شود هم‌درسش را در این شرایط کنار خود ببیند و قوت قلب بگیرد.

روش‌های همدلی در روابط همسری

سؤال اساسی این است که چگونه می‌توان با همسر همدلی داشت و روش‌های همدلی کردن چگونه است؟ در پاسخ به این پرسش مهم، بعضی روش‌های مؤثر در همدلی با همسر را مطالعه خواهیم کرد:

۱. رحم‌دلی

زن و شوهر از زمینه و سرمایه الهی برای همدلی برخوردارند. پیش از این اشاره شد که خدای متعال میان همسران «مودت» و «رحمت» ایجاد کرده است. رحمت به معنای دلسوزی و حالت تأثری است که از دیدن حالت فرد نیازمند، به انسان دست می‌دهد. در بعضی آیات دیگر، از «شفقت» مرد به همسر و فرزندان سخن به میان آمده است. شفقت را به محبت توأم با نگرانی و بیمناکی تعریف کرده‌اند. با توجه به معانی واژگان مذکور، معلوم می‌شود رابطه همسری، ارتباطی توأم از دوستی، دلسوزی و بیمناکی است. این ویژگی‌ها، زمینه همدلی حداکثری میان همسران را فراهم می‌نماید، اما اگر در رابطه زن و شوهر، کرامت (بی‌محلی)، یا نفرت (بیزاری) جای مودت و رحمت را بگیرد، همسران به جای همدلی با هم دشمنی می‌کنند و روحیه کینه‌توزی و انتقام‌جویی بر آنان حاکم می‌شود.

رحم‌دلی از نظر عاطفی و جسمی، به هم پیوستگی و رفع نیازهای یکدیگر است. همسران، حداکثر تلاش مستمر خود را برای تأمین این نیازها انجام می‌دهند. اگر یکی از آنان بیمار باشد، روی حمایت دیگری حساب می‌کند. در روابط همسران خودخواهی جایی ندارد.

۲. همیاری

یکی از روش‌های همدلی زن و شوهر، همیاری آنان است. همیاری همسران به معنای تلاش زن برای اداره و گرم نگه‌داشتن کانون خانواده برای شوهر و فرزندان و در مقابل، مشارکت مرد با او در رسیدگی به کارهای خانه است. اسلام عزیز کار زن در خانه را با عبادات مقایسه کرده

و پاداش بسیاری در نظر گرفته شده است. در منابع حدیثی، بایستی به «استحباب خدمات زن در خانه شوهر»، اختصاص یافته و احادیث متعددی در آن ذکر شده است؛ برای مثال، هر زنی که در منزل شوهر چیزی را به قصد اصلاح جابه‌جا کند، خدا به او نظر می‌فرماید و هر کس که خدا به او نظر نماید، عذابش نمی‌کند. هر زنی که شربت آب برای شوهرش بنوشاند، خداوند یک سال روزه‌داری و شب‌زنده‌داری برتر از آن و خداوند برای شربتی که به شوهر می‌نوشاند، شهری برای او در بهشت بنا می‌کند و شصت گناه او را می‌آمرزد. هر زنی که هفت روز به شوهرش خدمت کند، خداوند هفت در جهنم را بر او می‌بندد و هشت در بهشت را بر وی می‌گشاید تا از هر کدام که خواست، وارد شود.

روایت فراوانی نیز درباره پاداش مشارکت مردان در اداره خانه وارد شده است. در منابع حدیثی، بایستی به «استحباب کار در خانه برای مرد و زن»، اختصاص یافته و روایات بسیاری در آن ذکر شده است. هدف این روایات تشویق مردان به هم‌یاری و بنیان‌گذاری سبکی از زندگی بر پایه اصل «تعاون» و «مشارکت» در امور خانواده است. سیره رسول خدا (ص) چنین بود که لباسش را می‌دوخت، کفشش را وصله می‌زد، گوسفند را می‌دوشید و به خادم خانه کمک می‌کرد. آن حضرت در کارهای خانه مشارکت داشت و با دست خود گوشت خرد می‌کرد. امام علی (ع) روایت کرده است رسول اکرم (ص) بر من و فاطمه (س) وارد شد، در حالی که من کنار دیگ نشسته و عدس پاک می‌کردم. پیامبر پاک خطاب به من فرمود: یا علی، هیچ مردی همسر خود را در کارهای خانه یاری نمی‌کند، مگر آن‌که برای او به عدد هر مویی که بر بدن اوست، ثواب یک سال عبادت است که روزهای آن را روزه‌دار و شب‌هایش به قیام بگذراند و خدای تعالی مانند آنچه به صابران داده، به وی می‌دهد. یا علی، هر کس در خانه در خدمت خانواده باشد و آن را ننگ نداند، خداوند متعال نام او را در دیوان شهیدان بنویسد و برای وی به هر روز و شبی ثواب هزار شهید بدهد. به قدری توفیق حج و عمره می‌دهد. یا علی، هر کس خدمت خانواده را ننگ نداند، خدا او را بی‌حساب وارد بهشت می‌کند، خشم پروردگار و مهر به حوران بهشت است و حسنات و درجات را زیاد می‌نماید. یا علی، خدمت نمی‌کند عیال را مگر صدیق یا شهید یا مردی که خدا خیر دنیا و آخرت را برای وی بخواهد. آن حضرت (ص) هم‌چنین می‌کرد، از چاه آب برای منزل می‌آورد و جارو می‌کرد؛ همسرش نیز گندم را آرد می‌نمود و خمیر می‌کرد و نان می‌پخت.

مشارکت مرد در کارهای خانه آثاری تربیتی نیز دارد، زیرا نوعی ارزش قائل شدن برای همسر و توجه‌کردن به وی و «همدلی» با اوست و نشان می‌دهد که شوهر دلسوز همسرش بوده و دشواری کارهای خانه را درک می‌کند. در نتیجه، این کار او سبب تقویت پیوند همسری خواهد شد.

۳. حمایت‌گری

یکی دیگر از روش‌های همدلی زن و شوهر، حمایت آنان از همدیگر است. چنان‌که قرآن کریم، زن و شوهر را لباس یکدیگر معرفی کرده است:

"هُنَّ لِبَاسٌ لَکُمْ وَ أَنتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ"
(بقره، آیه ۱۸۷)

همان‌طور که بعضی مفسران گفته‌اند، از تشبیه زن و شوهر به لباس، نقش حمایتی همسران برای یکدیگر در ابعاد گوناگون آشکار می‌شود. لباس بدن انسان را از سرما و گرما و خطر برخورد با اشیاء محفوظ می‌کند، عیوب او را می‌پوشاند و باعث زینت و زیبایی است. زن و شوهر نیز در بعد معنوی و مادی حامی یکدیگرند:

الف) حمایت‌گری معنوی: زن و شوهر در مقابل شماتت یا اهانت‌های دیگران باید حامی هم باشند. هرگاه بیگانه‌ای به زن یا شوهر اهانت کند یا او را نشناخته نماید، در حمایت از همسر جای درنگ نیست.
گاهی اوقات وظیفه حمایت‌گری دشوار می‌شود و زوج‌های جوان نمی‌دانند چه کنند؛ برای نمونه، وقتی خود را میان همسر و والدین سردرگم می‌بینند، نمی دانند آیا برای حمایت از خانواده خود جلوی همسر بایستند یا برعکس، رفتار کنند؟

گفتنی است حمایت از همسر صورت بگیرد باید اولویت اول زندگی زن و شوهر باشد، بنابراین بی‌هیچ‌وجه پسندیده نیست زن از حمایت پدر و مادر یا احیاناً برادر و خواهر خود جلوی همسرشان را بگیرند. این کار خاطره بدی را در ذهن همسر باقی می‌گذارد و بعداً آن را فراموش نمی‌کند. در عین‌حال، حمایت از همسر به‌هیچ‌وجه مستلزم اهانت به والدین یا برادران و خواهران نیست.

احترام الوالدین از نظر شرعی واجب است. همچنین زن و شوهر همواره به حمایت خانواده‌های خود نیاز دارند، ولی نباید حتی به دلیل حمایت از همسر، به آن‌ها

بی‌احترامی کنند و یا باید بکوشند ضمن حفظ احترام والدین، از همسر خود حمایت نمایند.

یکی دیگر از روش‌های حمایت، دفاع از همسر در اجتماعات خانوادگی یا اجتماعی است. به‌هیچ‌وجه نباید اجازه داد کسی که بهانه‌ای برای تحقیر، توهین و بی‌احترامی می‌یابد، به خود اجازه درباره او را به گوشه‌وکنایه سخن بگوید. به‌هیچ‌وجه نباید شوهر یا زن در اجتماعات خانوادگی از همسرش انتقاد کند. و این کار را اگر لازم باشد، در خلوت و دونفره خود انجام دهد. حمایت‌گری همچنین مقتضی آن است که درباره مسائل زندگی مشترک، پیش از همه با همسرش مشورت کند. مشورت‌گیری از والدین یا دوستان و اعتناکردن به نظر همسر کاری سنجیده است، زیرا نسبت به دلِ شوهر یا همسرش سنجیده می‌شود و ممکن است بدون علت یا تصمیم‌ها یا اقدامات درست، وی مخالفت کند.

ب) حمایت‌گری اقتصادی: بعد دیگر حمایت‌گری، اقتصادی است. شوهر باید همسرش را به لحاظ مالی تأمین کند. همدلی مستلزم آن است که شوهر از نظر اقتصادی به همسر آسان بگیرد و اجازه ندهد در مضیقه باشد. شریعت مقدس اسلام به گذشت‌دستی شوهر با همسر توصیه کرده

است. در منابع حدیثی، بابی به همین موضوع اختصاص یافته، و روایات بسیاری از پیشوایان دینی درباره‌اش ذکر شده است؛ از جمله: «از ما نیست کسی که گشایش مالی دارد، اما بر خانواده‌اش سخت می‌گیرد.» («بَخیل‌ترینِ مردم نزد خدا کسی است که معاش عیال‌اش را وسعت نبخشد.») («مرد در خانه و در قبال خانواده‌اش بایستد، نه اینکه رعایت سه صفت است هر چند در طبیعت او نباشد: خوش‌رفتاری، گشاده‌دستی به‌اندازه، و غیرت همراه با خوش‌رفتاری»). در صاحب نعمت و ثروت لازم است که بر خانواده آسان بگیرد.

زن به لحاظ حقوقی در مقابل نیازهای اقتصادی شوهر مسئولیتی ندارد، اما به لحاظ اخلاقی باید در صورت نیاز از او حمایت کند؛ یعنی اگر او ناآموخته و بی‌مهارت باشد و درآمد کافی نداشته باشد، زن باید کمکش کند. گاهی شوهر به لحاظ اقتصادی وضعیت مناسبی ندارد و درآمدش کافی نیست؛ در این صورت همسرش باید از طریق قناعت، از وی حمایت کند. در زمان ما، بیکاری برخی از مردان و درآمد اندک عده‌ای دیگر، آن‌ها را با بحران‌های روحی فراوانی مواجه ساخته است. از همسر سازگار و آسان‌گیر انتظار می‌رود در این شرایط از مطالبات غیرضروری خود صرف‌نظر کند و آن‌ها را به زمانی دیگر موکول نماید، در غیر این صورت آرامش از محیط مقدس خانواده رخت برمی‌بندد.

*برگرفته از کتاب رضایت زانشویی از فرج الله هدایت نیا